რომის რესპუბლიკა და იმპერია (რომაული სამართალი)

       რომის სახელმწიფო მოწყობა შეიძლება ოპტიმალურად ჩაითვალოს ძველი სამყაროსათვის. მასში შეზავებული იყო დემოკრატიის, ოლიგარქიისა და ერთმმარტველობის ნიშნები, რაც სხვადასხვა ფენისა და ინტერესს შორის ბალანსს და მტელი სისტემის მდგრადობას განაპირობებდა.

       თავდაპირველად რომში პირველი პირი იყო მეფე, რომელიც ტრადიციის თანახმად, ტავად ღმერტის ნებით იღებდა ხელსი ძალაუფლებას და ერთდროულად ითვლებოდა უზენაეს მთავარსარდლად, ქურუმად და მსაჯულად, სათათბირო ორგანო იყო უხუცესთა საბჩო ანუ სენატი, რომელიც შედგებოდა 300 წარჩინებული ოჯახის მეთაურებისგან.

       სახალხო ანუ ლაშქრის კრება კი ყველა მეომარსაერთიანებდა, რომლებიც სამ ტომად და 30 კურიად იყვნენ დანაწილებულნი.ლაშქარი იღებდა უმნიშვნელოვანეს გადაწყვეტილებებს რომის მთელი ისტორიის მანძილზე. განსაკუთრებით დიდი იყო სახალხო კრების როლი რესპუბლიკის ხანაში

       სამეფო ხელისუფლების გაუკმების შემდეგ სახალხო კრება იღებდა კანონებს და ირჩევდა ყველა დონოს მოხელეს. ხმის მიცემის სისტემას ვერ დავარქმევთ დემოკრატიულს. მებრძოლის ხმის ფასი განისაზღვრებოდა მისი როლითა და ფასით ბრძოლის ველზე.

       კანონების მომზადება და მათ აღსრულებაზე ზედამხედველობა,მოხელეების კონსულტირება და შესაბამისი დოკუმენტების გამოცემა სენატის ფუნქციებში შედიოდა. სენატორთა რაოდენობა თანდათან იზრდებოდა. 300 წარჩინებულს ემატებოდნენ ყოფილი კონსულები და უაზრო გვარების აღზევებული წარმომადგენლები.

       რომში აღმასრულებელი ხელისუფლება არჩეული მოხელეების -მაგისტრატების ხელში იყო მოხელეებს ირჩევდნენ ეთი წლით. ერტ თანამდებობაზე ირჩევდნენ ორ პირს თანასწორი უფლებებით, რაც მათ აიძულებდა, შეთანხმებულად ემოქმედათ.

        რესპუბლიკის უმაღლეს თანამდებობად მიჩნეულია კონსული. კონსულები სარგებლიბდნენ ლაშქარს ომში, განაგებდნენ ფინანსებს. განსაკუთრებულ შემთხვევებში მაგალითად, ომის დროს, კონსულებიდა ირჩეოდა დიქტატორი, რომელსაც განუსაზღვრელი ძალაუფლება ენიჭებოდა, არა უმეტეს ექვსი თვის ვადით.

       კონსულის თანამდებობაზე ყოფნის შემდეგ რომაელი მოკალაკე შეიძლებოდა აერჩიათ ცენზორათ. მის ფუნქციებში შჱდიოდა ადათებისა და კონებრივი ცენზისათვის თვალყურის დევნება, მოქალაქეტა გადანაწილება ქონებრივ ჯგუფებში და მატი დასჯა ზნეობის ნორმების დარღვევისათვის. ეს უპლებები ცენზორს გარკვეული თვალსაზრისით კონსულებსა და სენატორებზე მაღლაც აყენებდა.

       პრეტორები ძირითადად აწარმოებდნენ სამართალს, თავდაპირველად განიხილავდნენ დავებს რომის მოკალაკეთა შორის შემდეგ კი აგრეთვე დავებს უცხოელთა მონწილეობითაც.

      კვესტორები პასუხისმგებელნი იყვნენ ხაზინაზე, ედილები კი -ქალაქის სამსახურებზე.

n       დიქტატორებს, კონსულებს და პრეტორებს განუსაზღვრელი უფლებები ქონდა თავიანთ სფეროებში, სხვა მოხელეებს კი შეზღუდული.

n       მართალია მოხელეთა შორის გარკვეული იერარქია იყო დადგენილი და მაღალი თანამდებობის დაკავება მხოლოდ გარკვეული ასაკის მიღწევისა და შედარებით დაბალ თანამდებობაზე მუშაობის შემდეგ იყო შესაძლებელი, მაგრამ თანამდებობის პირი ემორჩილებოდა მხოლოდ კანონს ხალხსა და სენატს და არა სხვა თუნდაც უმაღლესი თანამდებობის პირს.

n       რომის რესპიბლიკური წყობის ძირითადი ინსტიტუტები შენარჩუნებული იყო იმპერიის არსებობის პირველი საუკუნეების მანძილზე, პრინციპატის ეპოქაში.იმპერატორი იყო ქვეყნის პირველი პირი ფორმალურად პირველი სენატორის, ფაქტობრივად კი მთავარსარდლის რანგში.

n       ფუნქციების მკაფიო გამიჯვნა ხელისუფლების სხვადასხვა შტოს სახალხო კრებას, სენატს მაგისტრატს, და სხვადსხვა თანამდებობის პირს შორის ძალიან ქმედითი ღმოჩნდა რომისთვის და სანიმუშო ახალი დროის ცივილიზებული ქვეყნებისათვის.

n       გარდა სახელმწიფო მოწყობის პრინციპებისა, დღევანდელი დემოკრატიული ქვეყნები ემყარება რომაელთა მიერ შემუშავებულ სამართლის პრინციპებს ძირითადად ცნებებსა თუ საქმის წარმოების ძირითად პროცედურებს.